40 χρόνια από τον θάνατο του Νίκου Ζαχαριάδη: Η προσφορά του Νίκου Ζαχαριάδη

Tην 1η Αυγούστου συμπληρώνονται 40 χρόνια από το θάνατο του Νίκου Ζαχαριάδη, Γραμματέα της ΚΕ του ΚΚΕ από το 1931 ως το ’35 και Γενικό Γραμματέα της ως το 1956.

Ο Νίκος Ζαχαριάδης ήταν ηγέτης αφοσιωμένος στην υπόθεση της εργατικής τάξης, στον προλεταριακό διεθνισμό, στην πάλη για την κοινωνική απελευθέρωση.

Ηγήθηκε του Κόμματος σε συνθήκες σκληρής ταξικής πάλης, συνέβαλε στην ανάπτυξή του στα χρόνια 1931-36. Στάθηκε αλύγιστος στα μπουντρούμια του αστικού κράτους και στο χιτλερικό στρατόπεδο συγκέντρωσης Νταχάου. Πρωτοστάτησε στη δημιουργία και την ηρωική πάλη του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας και στη συνέχεια έδειξε ακλόνητη επιμονή στην ανάγκη ύπαρξης και ενίσχυσης των παράνομων Κομματικών Οργανώσεων στα χρόνια 1949-55, στον συνδυασμό παράνομης και νόμιμης δράσης.

Στην επέτειο αυτή, δημοσιεύουμε άρθρο για την προσφορά του Νίκου Ζαχαριάδη βασισμένο στο άρθρο της Κομμουνιστικής Επιθεώρησης (τ.2/2012) “Ο Νίκος Ζαχαριάδης μέσα από το Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, Β΄ τόμος 1949-1968” και εκτεταμένα αποσπάσματα από το “Γράμμα του σ. Νίκου Ζαχαριάδη στα παιδιά της Ελλάδας” που απευθυνόταν στο Επονίτικο Γραφείο του σταθμού “Παπαρήγας” της Βουδαπέστης και στους μαθητευομένους της “Tatra” στην Κοπρίβνιτσα της Τσεχοσλοβακίας. Το γράμμα πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό “Αετόπουλα” – που έβγαινε για τα Ελληνόπουλα που ζούσαν στις σοσιαλιστικές χώρες, τον Γενάρη του ’51. Οι επισημάνσεις και στα δύο κείμενα είναι του “Οδηγητή”.

Στην «Εκτίμηση για τον Νίκο Ζαχαριάδη» το Δοκίμιο Ιστορίας του ΚKE, Β΄ τόμος 1949-1968 αναφέρει:

«Η ιστορική έρευνα οφείλει να εξετάζει την ηγετική προσωπικότητα του Ν. Ζαχαριάδη και τη διαμόρφωση της στρατηγικής και της λειτουργίας του ΚΚΕ στις συνθήκες της εποχής του. Είναι αντιεπιστημονικό να αφαιρούνται από την έρευνα οι ιστορικές συνθήκες ανάπτυξης και ωρίμανσης του ΚΚΕ, οι συνθήκες ανάπτυξης και ωρίμανσης του Ν. Ζαχαριάδη ως κομμουνιστή ηγέτη»1.

Το 1908 όταν ο Καρλ Κάουτσκι ήταν ακόμα μαρξιστής έγραψε:

«Δουλειά της επιστήμης δεν είναι ακριβώς να περιγράφει μόνο εκείνο που είναι, δηλαδή να δίνει μια πιστή φωτογραφία της πραγματικότητας, έτσι που κάθε παρατηρητής που είναι κατάλληλα εφοδιασμένος, να παίρνει την ίδια εικόνα. Δουλειά της επιστήμης είναι να βγάζει από τον ανακατεμένο “σωρό της ιστορίας”, από όλα της τα φαινόμενα, το γενικό, το ουσιαστικό, και έτσι να φτιάνει ένα νήμα που μ’ αυτό να προσανατολιζόμαστε μέσα στο λαβύρινθο της πραγματικότητας»2.

H αντίληψη του ΚΚΕ και της ΚΝΕ κινείται ενάντια στο μηδενισμό της προσφοράς του Ν. Ζαχαριάδη αλλά και ενάντια στην εξιδανίκευσή της.

Η πιο μεγάλη προσφορά του Ν. Ζαχαριάδη συνίσταται ακριβώς σε εκείνο που μέχρι σήμερα δέχεται την οξύτερη επίθεση αστών και οπορτουνιστών: Στη δημιουργία και δράση του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ), του κορυφαίου γεγονότος στην ιστορία της ταξικής πάλης στην Ελλάδα κατά τον 20ό αιώνα.

Φυσικά, με άλλη ταξική ματιά έχουν αντιμετωπίσει τον ΔΣΕ οι αστοί και οι οπορτουνιστές. Έγραψε σχετικά ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης:

«Το τραγικό λάθος του ΚΚΕ στις εκλογές εκείνες ήταν χωρίς αμφιβολία η επιλογή της αποχής. Ασφαλώς σε σχέση με τα προσδοκώμενα εκλογικά αποτελέσματα, το κλίμα και οι συνθήκες θα βάρυναν κατά ένα ποσοστό εις βάρος του αν είχε αποφασίσει να συμμετάσχει. Όμως είναι βέβαιο ότι θα είχε σε κάθε περίπτωση ισχυρή παρουσία στο Κοινοβούλιο -πιθανώς 100 από τους 354 βουλευτές- η ομαλή λειτουργία του πολιτεύματος θα απέτρεπε τον αιματηρό εμφύλιο που ακολούθησε και θα οδηγούσε πολύ ταχύτερα στην εθνική συμφιλίωση»3.

Στο ίδιο πνεύμα κινήθηκε μετά την αποστασία του από το ΚΚΕ και ο Γρηγόρης Φαράκος.

Έγραψε: «Οι πολιτικές ηγεσίες όλων των πολιτικών παρατάξεων δεν κατάφεραν να αρθούν στο ύψος των περιστάσεων. Να θέσουν πάνω από τα παραταξιακά ή ατομικά τους συμφέροντα, τα συμφέροντα του τόπου. […] Έδειξαν όμως πλήρη ανωριμότητα και ανεπάρκεια, κλασσική ανικανότητα να χειριστούν τα πολιτικά πράγματα. Τελικά, ταύτιζαν την έξοδο από τις δύσκολες και περίπλοκες καταστάσεις που αντιμετώπιζε η χώρα με την απόλυτη μονοπωλιακή κατάκτηση της εξουσίας με κάθε μέσο και με την ένοπλη βία»4.

Είναι πλήρης εδώ η συνειδητή παραγνώριση της επαναστατικής κατάστασης που είχε διαμορφωθεί τότε στην Ελλάδα, του βαθμού όξυνσης των κοινωνικοπολιτικών αντιθέσεων και του δίκαιου χαρακτήρα που είχε ο αγώνας του ΔΣΕ. Το αστικό κράτος, που είχε κλονιστεί συθέμελα στα χρόνια της Κατοχής, ανασυγκροτήθηκε μετά από αυτήν και όλος ο αστικός πολιτικός κόσμος, “γερμανόφιλοι” και “αγγλόφιλοι”, συνασπίστηκε και μαζί με τις βρετανικές (στη συνέχεια με τις αμερικανικές) δυνάμεις επιδίωξε με κάθε μέσο τη ριζική ανατροπή του συσχετισμού δυνάμεων (καταδίωξη χιλιάδων ΕΑΜιτών και ΕΛΑΣιτών που είχαν βγει στα βουνά, φυλακίσεις, εκτοπίσεις, δολοφονίες κ.λπ.). Η ταξική πάλη έχει αντικειμενική βάση, οι αντιθέσεις είναι ασυμφιλίωτες και δεν ορίζονται από κάποια δήθεν ωριμότητα ή ανωριμότητα χειρισμού τους.

Παρά την καθυστέρηση στη γενίκευση της ένοπλης πάλης, παρά τις αντιφάσεις της στρατηγικής του ΚΚΕ που συντελούσαν να αναπτύσσεται η ένοπλη πάλη με την αυταπάτη του μέσου πίεσης για ομαλή δημοκρατική πορεία, ο ένοπλος αγώνας του ΔΣΕ μπορούσε υπό προϋποθέσεις να έχει νικηφόρο τέλος. Ταυτόχρονα η επιλογή διεξαγωγής του διέσωσε την τιμή της εργατικής τάξης και του ΚΚΕ. Αποτέλεσε σημαντική έκφραση εκπλήρωσης του διεθνιστικού του καθήκοντος και άφησε επαναστατικές παρακαταθήκες μεγάλου ιστορικού βάθους. Εξήντα δύο χρόνια απ’ το τέλος του συνεχίζει να εμπνέει και να διαπαιδαγωγεί τις νέες γενιές.

Βασικό συστατικό στοιχείο της προσφοράς του Ν. Ζαχαριάδη ήταν η αξιοσημείωτη προσπάθειά του, από τον τελευταίο χρόνο του ΔΣΕ, να υπερβεί το ΚΚΕ τη στρατηγική των σταδίων και να καθορίσει ως σοσιαλιστικό τον χαρακτήρα της επανάστασης στην Ελλάδα.

Στην πορεία διεξαγωγής του ένοπλου αγώνα, από τον Ν. Ζαχαριάδη τέθηκε δίχως συλλογική προετοιμασία στην Κεντρική Επιτροπή (5η Ολομέλεια του 1949) η αλλαγή στον καθορισμό του χαρακτήρα της επανάστασης στην Ελλάδα. Στο κλείσιμο των εργασιών της Ολομέλειας είπε:

«Σήμερα οι σοβαρές αλλαγές που έγιναν πρώτ’ απ’ όλα γύρω μας […] επιτρέπουν σε μας να τραβήξουμε προς σοσιαλιστικά μέτρα που, μαζί με την παράλληλη λύση όλων των αστικοδημοκρατικών καθηκόντων της επανάστασης που εκκρεμούν, ν’ αρχίσουμε τη σοσιαλιστική ανοικοδόμηση, παρακάμπτοντας το ξεχωριστό αστικοδημοκρατικό στάδιο ανάπτυξης»5.

Στο Σχέδιο Προγράμματος, που ενέκρινε η 4η Πλατιά Ολομέλεια της ΚΕ (12-14 Δεκέμβρη 1953), τέθηκε αναλυτικά η στρατηγική του ΚΚΕ. Το Σχέδιο, καθορίζοντας τον χαρακτήρα της επανάστασης στην Ελλάδα ως σοσιαλιστικό, αποτέλεσε σημαντικό βήμα στη συλλογική σκέψη του Κόμματος. Ωστόσο η παράκαμψη της στρατηγικής των σταδίων έγινε στο Σχέδιο με λαθεμένη τεκμηρίωση. Επαναλάμβανε το σκεπτικό της 5ης Ολομέλειας του 1949:

«Σ’ αυτή ακριβώς την αλλαγή στο συσχετισμό των δυνάμεων, τοπικά βαλκανικά, ευρωπαϊκά και παγκόσμια πρέπει να βρούμε και τη σωστή εξήγηση στη φαινομενική αντινομία ότι, ενώ σήμερα στη διάρθρωση της χώρας σημειώνουμε πισωδρόμηση, […] στο χαρακτήρα της επανάστασης περνάμε το αστικοδημοκρατικό στάδιο και καθορίζουμε την επερχόμενη επαναστατική αλλαγή στον τόπο μας σαν λαϊκοδημοκρατική-σοσιαλιστική. […] Η εξουσία που θα δημιουργήσει θα είναι η Λαϊκή Δημοκρατία, που θα εκτελεί λειτουργίες της δικτατορίας του προλεταριάτου, θα ’ναι η λαϊκοδημοκρατική-εργατοαγροτική εξουσία, μορφή της δικτατορίας του προλεταριάτου»6.

Βάση της παραπάνω ανάλυσης αποτέλεσε η μηχανιστική μεταφορά στις συνθήκες της Ελλάδας της εμπειρίας χωρών όπως η Μογγολία, η οποία προσπέρασε την αστική εξουσία και την καπιταλιστική ανάπτυξη με τη στήριξή της στη Σοβιετική Ένωση.

Όμως η Ελλάδα δε βρισκόταν σε προκαπιταλιστικό κοινωνικό σύστημα, όπως η Μογγολία. Ήταν διαμορφωμένη καπιταλιστική κοινωνία, ο χαρακτήρας της οποίας δεν άλλαζε εξαιτίας των καταστροφών του πολέμου και στη συνέχεια της ιμπεριαλιστικής επέμβασης. Η κλονισμένη αστική εξουσία τη χρονιά της απελευθέρωσης κυρίως από το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ δεν μπορούσε παρά να στηριχθεί στρατιωτικά, οικονομικά και πολιτικά στους ξένους συμμάχους της. Άλλωστε, μετά την ήττα του ένοπλου ταξικού αγώνα πραγματοποιήθηκε σημαντική καπιταλιστική ανάπτυξη, που οφειλόταν πρωταρχικά στην εσωτερική συσσώρευση του κεφαλαίου και όχι στην “αμερικανική βοήθεια”. Αυτό φαίνεται καθαρά και στην κατανομή των κονδυλίων της “αμερικανικής βοήθειας” (Δόγμα Τρούμαν, Σχέδιο Μάρσαλ κ.ά.), το μεγαλύτερο μέρος της οποίας διατέθηκε για τις στρατιωτικές και γενικότερα τις κατασταλτικές ανάγκες της ελληνικής αστικής τάξης. Επιπλέον, η εισροή των αμερικανικών κεφαλαίων στην Ελλάδα αφορούσε κυρίως την περίοδο από το τέλος της δεκαετίας του 1940 μέχρι τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1950.

Η ιστορία επιβεβαίωσε πολλές φορές ότι οι λαθεμένες στρατηγικές που διαμορφώθηκαν στο ΚΚΕ και στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα δεν οφείλονταν πάντα σε διάθεση συμβιβασμού των κομματικών ηγεσιών με τον αντίπαλο, αλλά σε διαφορετικούς λόγους, αντικειμενικούς και υποκειμενικούς (βαθμός ωρίμανσης, ικανότητα αντικειμενικής ανάλυσης των εξελίξεων στον καπιταλισμό, πίεση από τον αρνητικό συσχετισμό δυνάμεων ή λαθεμένη εκτίμησή του κ.ά.). Στην περίπτωση του Ν. Ζαχαριάδη η διαπίστωση για την αδιάλλακτη στάση του απέναντι στον ταξικό αντίπαλο είναι αναμφισβήτητη.

Ο Ν. Ζαχαριάδης αντιστάθηκε με όλες τις δυνάμεις του στην πίεση που ασκούσαν στο ΚΚΕ δυνάμεις από τα ηγετικά κλιμάκια του ΚΚΣΕ και -σε συνεργασία με αυτές- ο οπορτουνιστικός φραξιονισμός που αναπτυσσόταν μέσα στο ΚΚΕ.Υπήρξε ιδιαίτερα σημαντική η στάση του Ν. Ζαχαριάδη και του ΠΓ της ΚΕ στα γεγονότα της Τασκένδης και στην 5η Ολομέλεια της ΚΕ (26-28 Δεκέμβρη 1955). Βεβαίως η αντίστασή του είχε αρχίσει πολύ νωρίτερα, ενώ συνδεόταν και με την υπεράσπιση της κομματικής τιμής του που αμφισβητούνταν από τις αρχές του 1950.

Η στάση του Ν. Ζαχαριάδη στα γεγονότα της Τασκένδης, καθώς και μετά από την 6η και την 7η Ολομέλεια (1956 και 1957 αντίστοιχα) επικρίθηκε από τη νέα ηγεσία του ΚΚΕ ως αντισοβιετική και χαρακτηρίστηκε στάση εχθρικού στοιχείου, ισχυρισμός που δεν είχε την παραμικρή υπόσταση.

Η στάση του Ν. Ζαχαριάδη δεν ήταν μια εύκολη υπόθεση, με δεδομένο ότι χιλιάδες μέλη και στελέχη του ΚΚΕ και του ΔΣΕ βρίσκονταν μαζί με τα παιδιά τους φιλοξενούμενοι σε χώρες της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.

Στην προσφορά του Ν. Ζαχαριάδη πρέπει αναμφίβολα να συμπεριληφθεί η αταλάντευτη στάση του στη δημιουργία και ανάπτυξη των κομματικών οργανώσεων του ΚΚΕ στην Ελλάδα σε οποιεσδήποτε συνθήκες.Αυτή η προσήλωσή του δεν αδυνάτισε, παρά τα φοβερά μέτρα καταστολής του αστικού κράτους. Σε συνδυασμό με την κομματική οικοδόμηση προσπαθούσε οι κομμουνιστές να αναπτύξουν την επαναστατική επαγρύπνηση, τη συμβολή στην περιφρούρηση του ΚΚΕ, την αξιοποίηση και της παραμικρής νόμιμης δυνατότητας στις τότε συνθήκες.

Η 7η Ολομέλεια (1950) επισήμανε χαρακτηριστικά:

«Αποστολή της παράνομης Κομματικής Οργάνωσης σήμερα είναι να εξασφαλίζει κάτω και απ’ τις πιο δύσκολες συνθήκες γερή σύνδεση του Κόμματος με την εργατική τάξη και τ’ άλλα λαϊκά στρώματα. Να διαφωτίζει και να κινητοποιεί τις μάζες πάνω στη γραμμή του Κόμματος για να την κάνει πράξη. Πρέπει να εξασφαλίζουμε αφοσιωμένους ως το θάνατο αγωνιστές προπάντων στους βασικούς κρίκους της κομματικής διάρθρωσης, με γνώσεις και πείρα παράνομης δουλειάς»7.

Τέλος, τα παρακάτω τελευταία λόγια του Νίκου Ζαχαριάδη αποδεικνύονται εξαιρετικά επίκαιρα, αν όχι και προφητικά:

«Το ΚΚΕ ήταν και παραμένει το κόμμα μου και κανένας δεν μπορεί να το χτυπήσει και να το λερώσει χρησιμοποιώντας το όνομά μου. […] Το ΚΚΕ πέρασε πολλές αντάρες και μπόρες, όμως να το ξεριζώσει κανένας δεν μπόρεσε γιατί αφτό θα σήμαινε να ξεριζώσει τον ίδιο το λαό. […] Το γράμμα αυτό το γράφω για να βουλώσω το στόμα σ’ όλους αφτούς που θα βάλουν τώρα τις φωνές»8.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

1. “Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, Β΄ τόμος 1949-1968”, εκδ. “Σύγχρονη Εποχή”, Αθήνα, 2011, σελ. 394.

2. Καρλ Κάουτσκι, “Η καταγωγή του Χριστιανισμού”, εκδ. “Αναγνωστίδη”, σελ. 13.

3. Προσφώνηση στην επιστημονική διημερίδα του Ιδρύματος Κωνσταντίνος Κ. Μητσοτάκης με θέμα: “Οι εκλογές του 1946. Σταθμός στην πολιτική ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας”, Αμφιθέατρο Μεγάρου Καρατζά, 9-10 Νοέμβρη 2006, Αθήνα.

4. Λευτέρη Μαυροειδή, “Οι δύο όψεις της ιστορίας”, εκδ. “Δελφίνι”, Αθήνα, 1997, σελ. 592-593.

5. “Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, Β΄ τόμος 1949-1968”, εκδ. “Σύγχρονη Εποχή”, Αθήνα, 2011, σελ. 197.

6. “Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, Β΄ τόμος 1949-1968”, εκδ. “Σύγχρονη Εποχή”, Αθήνα, 2011, σελ. 316-317.

7. “Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, Β΄ τόμος 1949-1968”, εκδ. “Σύγχρονη Εποχή”, Αθήνα, 2011, σελ. 258.

8. Πέτρου Ανταίου, “Ν. Ζαχαριάδης θύτης και θύμα”, εκδ. “Φυτράκη”, Αθήνα, 1991, σελ. 498, 500.