20 χρόνια από την αντεπανάσταση : Ελπίδα η πάλη των λαών!

Ανάρτηση από τον ΟΔΗΓΗΤΗ του ΔΕΚΕΜΒΡΗ

Συνέντευξη: Στρατής Δουνιάς

Είκοσι χρόνια από την ανατροπή του Σοσιαλισμού στη Σοβιετική Ένωση συμπληρώνονται αυτόν το μήνα και ο “Οδηγητής” συζήτησε με τον Κύριλλο Παπασταύρου, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ και υπεύθυνο της Ιδεολογικής Επιτροπής, για τις αιτίες της επικράτησης της αντεπανάστασης στην ΕΣΣΔ και τις Λαϊκές Δημοκρατίες της Ευρώπης, για την προσφορά της σοσιαλιστικής οικοδόμησης στον 20^ο αιώνα και για την επικαιρότητά του.

“Οδηγητής”: 20 χρόνια πριν, όταν η κόκκινη σημαία με το σφυροδρέπανο κατέβαινε απ’ το Κρεμλίνο, αστοί και οπορτουνιστές χειροκροτούσαν τη νίκη της αντεπανάστασης στην ΕΣΣΔ και τις άλλες Λαικές Δημοκρατίες της Ευρώπης και μιλούσαν για ένα «νέο κόσμο ελευθερίας, ειρήνης, δημοκρατίας».  Γιατί η νέα γενιά δεν έζησε αυτόν το «νέο κόσμο», αλλά αντίθετα βιώνει τη βαρβαρότητα της καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης;

Κύριλλος Παπασταύρου: Η εφημερίδα “Ριζοσπάστης” το Σάββατο 28 Δεκεμβρίου 1991, μια ημέρα μετά από το κατέβασμα της κόκκινης σημαίας από το Κρεμλίνο,  κυκλοφόρησε με τον εξής τίτλο, “Ελπίδα η πάλη των λαών”, καλώντας στο πρωτοσέλιδό του τους κομμουνιστές και την εργατική τάξη της χώρας μας να κρατήσουν ψηλά τη σημαία της πάλης για το Σοσιαλισμό. Το Κόμμα μας από την πρώτη στιγμή είχε διατυπώσει τη θέση ότι οι αντεπαναστατικές ανατροπές στην ΕΣΣΔ και τα άλλα κράτη της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης αποτελούν αρνητικές εξελίξεις για την εργατική τάξη και τους λαούς του κόσμου.

Ο καπιταλισμός που έγινε κυρίαρχος σε παγκόσμιο επίπεδο μετά το 1990 έχει στο ίδιο του το DNA την ένταση της εκμετάλλευσης της εργατικής τάξης, τις οικονομικές κρίσεις υπερσυσσώρευσης και τους ανταγωνισμούς μέχρι θανάτου για το μοίρασμα των αγορών. Η όξυνση του ανταγωνισμού με τα μονοπώλια των ΗΠΑ και της Ιαπωνίας έθεσε επιτακτική την ανάγκη για μια σειρά αναδιαρθρώσεις στα καπιταλιστικά κράτη της Ευρώπης, την απελευθέρωση αγορών κλπ.

Η αντεπανάσταση έδωσε τη δυνατότητα στις ευρωπαϊκές αστικές τάξεις να πάρουν πίσω δικαιώματα που καταχτήθηκαν στη μεταπολεμική φάση της καπιταλιστικής ανάπτυξης και σε συνθήκες που έπρεπε το εργατικό κίνημα να ενσωματωθεί, τη στιγμή που υπήρχαν τα σοσιαλιστικά κράτη ως αντίπαλο δέος του καπιταλισμού. Άνοιξαν νέες αγορές στα Βαλκάνια και την Ανατολική και Κεντρική Ευρώπη που έγιναν πεδίο διαπάλης ανάμεσα σε ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, με αποτέλεσμα τους γνωστούς πολέμους στα Βαλκάνια τη δεκαετία του 1990.

Από την καπιταλιστική ανάπτυξη βγήκαν κερδισμένα τα ευρωπαϊκά μονοπώλια και μέσα σε αυτά και τα ελληνικά που εκμεταλλεύτηκαν τη θέση τους στην περιοχή. Έχασαν οι εργαζόμενοι όλων των ευρωπαϊκών καπιταλιστικών κρατών. Αποδείχθηκε για άλλη μια φορά ότι καπιταλιστική ανάπτυξη και κερδοφορία των μονοπωλίων δεν πάνε μαζί με την ικανοποίηση των λαϊκών αναγκών. Αποδείχθηκε επίσης ότι η καπιταλιστική ανάπτυξη δεν μπορεί να ξεπεράσει την ανισομετρία και τις ανισότιμες σχέσεις στο διεθνές ιμπεριαλιστικό σύστημα. Ότι η καπιταλιστική ανάπτυξη είναι αυτή που προετοιμάζει την εκδήλωση της καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης υπερσυσσώρευσης. Κρίση βαθιά και διεθνώς συντονισμένη που εκδηλώθηκε στις ΗΠΑ, στην Ευρωζώνη, σε πρωτοπόρα καπιταλιστικά κράτη που βρίσκονται μεταξύ των G8 (πχ Ιταλία) – και συνεπώς δεν ευθύνονται για αυτήν ορισμένα ειδικά προβλήματα του ελληνικού καπιταλισμού, όπως διατείνονται δυνάμεις αστικές αλλά και δυνάμεις του οπορτουνισμού. Η εικοσαετία λοιπόν 1991-2011 ήταν περίοδος χρεοκοπίας όλου του αστικού ιδεολογικού οπλοστασίου που φάνταζε ακατανίκητο μετά την αντεπανάσταση και στο οποίο είχαν συμβάλει οι δυνάμεις του οπορτουνισμού δίνοντας “αριστερή” χροιά στην αστική ιδεολογία.

“Ο”: Τι οδήγησε στα αντεπαναστατικά γεγονότα του 1989-91;

Κ.Π.: Τα αντεπαναστατικά γεγονότα του 1989-1991 αποτέλεσαν το αποκορύφωμα μιας πολύχρονης διαδικασίας στην οποία δυστυχώς επικεφαλής μπήκαν τα ΚΚ που βρίσκονταν στην εξουσία. Πρόκειται για μια αντεπανάσταση από τα πάνω και τα μέσα με τη στήριξη του διεθνούς ιμπεριαλισμού και όχι, όπως το παρουσιάζουν οι αστοί και οι οπορτουνιστές, ως αποτέλεσμα μιας “λαϊκής εξέγερσης”. Αυτή η πορεία ξεκίνησε με παρεκκλίσεις από τις νομοτέλειες της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, ενώ στη συνέχεια πήρε το χαρακτήρα της συνειδητής αντεπαναστατικής δράσης.

Όπως έχουμε εκτιμήσει στο 18^ο Συνέδριο του ΚΚΕ, σημείο οπορτουνιστικής στροφής αποτελεί το 20^ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ το 1956 χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπήρχαν προβλήματα τόσο σε θεωρητικό και πολιτικό επίπεδο πριν από αυτό (ορισμένα από τα οποία εντοπίζουμε και στην απόφαση του 18^ου Συνεδρίου). Η οπορτουνιστική στροφή σηματοδοτείται από την επικράτηση θεωρητικών και πολιτικών κατευθύνσεων οι οποίες αποδυνάμωναν αντί να ενισχύουν τις κομμουνιστικές σχέσεις παραγωγής (χαλάρωση του κεντρικού σχεδιασμού, αναγνώριση των εμπορευματοχρηματικών σχέσεων ως “σοσιαλιστικών”, ιδιοσυντήρηση των σοσιαλιστικών παραγωγικών μονάδων, εισαγωγή του κέρδους ως μέτρου της απόδοσής τους, παράδοση μέσων παραγωγής στα κολχόζ κλπ). Η στροφή αυτή συνοδεύτηκε από την αποδυνάμωση του ταξικού-προλεταριακού χαρακτήρα του κράτους και του κόμματος (παλλαϊκό κόμμα, παλλαϊκό κράτος, απόρριψη της θέσης ότι η ταξική πάλη συνεχίζεται στο Σοσιαλισμό), καθώς και από την επικράτηση ουτοπικών αντιλήψεων για τις διεθνείς σχέσεις (πολιτική της ειρηνικής συνύπαρξης). Επίσης αποδυνάμωσε την κομμουνιστική συνείδηση απέναντι στην εργασία προτάσσοντας το ατομικό ή ομαδικό συμφέρον απέναντι στο κοινωνικό, οδήγησε στην τυπική και όχι ουσιαστική λειτουργία της εργατικής εξουσίας, των οργάνων εργατικού–λαϊκού ελέγχου κλπ.

Αυτή η πολιτική γραμμή όξυνε αντί να λύσει προβλήματα και πάνω απ’ όλα ενίσχυσε κοινωνικές διαφοροποιήσεις και αντιθέσεις σε τέτοιο βαθμό ώστε διαμορφώθηκαν αυτές οι κοινωνικές δυνάμεις που είχε συμφέρον από την ανατροπή των σοσιαλιστικών-κομμουνιστικών σχέσεων παραγωγής. Στο 18^ο Συνέδριο εντοπίζουμε τέτοιες δυνάμεις στα διευθυντικά στρώματα των σοσιαλιστικών βιομηχανιών, στα σοβχοζ και κολχόζ, σε τμήμα των κολχόζνικων αγροτών,  στο λεγόμενο «σκιώδες κεφάλαιο», το οποίο αφορούσε και εγκληματική δραστηριότητα. Οι δυνάμεις αυτές επέδρασαν στο Κομμουνιστικό Κόμμα, ενισχύοντας και στηρίζοντας την οπορτουνιστική του διάβρωση και τη μετατροπή του σε κόμμα της αντεπανάστασης. Βεβαίως μένουν αρκετά ζητήματα να απαντηθούν σε σχέση με το πώς τα ΚΚ από κόμματα της καθοδήγησης της επανάστασης, μετατράπηκαν σε καθοδηγητές και στηρίγματα της αντεπανάστασης. Αντίθετα με τους ισχυρισμούς οπορτουνιστικών δυνάμεων τα αντεπαναστατικά γεγονότα απέδειξαν ότι είναι ασυμβίβαστη η σοσιαλιστική ανάπτυξη, η οικοδόμηση και εμβάθυνση των κομμουνιστικών σχέσεων με τη λειτουργία των εμπορευματοχρηματικών σχέσεων και των νομοτελειών του καπιταλισμού. Αποτελεί δηλαδή χρεοκοπία των θέσεων περί «σοσιαλισμού της αγοράς» που ακόμα και σήμερα προβάλλονται ως ρεαλιστική διέξοδος.

“Ο”: Ορισμένοι ισχυρίζονται ότι η αντεπανάσταση απέδειξε πως η κομμουνιστική θεωρία είναι ουτοπική ή ότι «είναι καλή στα λόγια αλλά στην πράξη ανεφάρμοστη». Ισχύει κάτι τέτοιο;

Κ.Π.: Δεν πρόκειται για “εφαρμογή” μιας “θεωρίας” αφού η αναγκαιότητα του κομμουνισμού πηγάζει από τις ίδιες τις αντιφάσεις και τα αδιέξοδα της καπιταλιστικής κοινωνίας τα οποία γίνονται πιο εμφανή σε συνθήκες οικονομικής κρίσης. Ας σκεφθούμε τη μεγάλη αναντιστοιχία ανάμεσα στις δυνατότητες της παραγωγής και την ικανοποίηση των κοινωνικών-λαϊκών αναγκών. Το μόνο εμπόδιο είναι η καπιταλιστική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής. Το κίνητρο του ατομικού κέρδους ως κίνητρο για την παραγωγή αφορά μόνο τον καπιταλιστή, ενώ ταυτόχρονα το ίδιο κίνητρο οδηγεί και στην καταστροφή παραγωγικών δυνάμεων (ανεργία, καπιταλιστική κρίση, πόλεμος κλπ). Το “κίνητρο” του μισθωτού εργάτη στον καπιταλισμό, ανεξάρτητα ειδίκευσης και γνώσης, είναι αυτό της επιβίωσης. Ενώ παράγει όλο τον πλούτο της κοινωνίας, του ανήκει μόνο αυτό που αντιστοιχεί στην αξία της εργατικής του δύναμης.

Οι κομμουνιστικές σχέσεις παραγωγής θέτουν ως κίνητρο της παραγωγής τη διευρυμένη ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών. Πρώτη προϋπόθεση είναι τα μέσα παραγωγής να ανήκουν στην κοινωνία και η κοινωνία με κεντρικό σχεδιασμό να τα θέτει σε κίνηση. Η πλήρης κυριαρχία των κομμουνιστικών σχέσεων απαιτεί μεγάλη ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων της κύριας παραγωγικής δύναμης του ανθρώπου αλλά και της τεχνικής, προϋποθέτει ένα νέο τύπο ανθρώπου με ανεπτυγμένη κομμουνιστική συνείδηση ο οποίος θα διαμορφωθεί μέσα στην πορεία της οικοδόμησης. Αυτό που αποδεικνύεται από την αντεπανάσταση είναι η συνθετότητα του εγχειρήματος του περάσματος από τον καπιταλισμό στην αταξική κομμουνιστική κοινωνία, το οποίο είναι ένα κοσμοϊστορικό άλμα από την εποχή των ταξικών κοινωνιών στην εποχή της κοινωνίας χωρίς τάξεις. Η ιστορία έχει αποδείξει ότι κάθε προσπάθεια να γεννηθεί το καινούργιο δεν γίνεται μια και έξω. Οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής που αναπτύχθηκαν μάλιστα στους κόλπους της φεουδαρχίας, διέγραψαν μια πορεία που περιελάμβανε βήματα μπροστά αλλά και πισωγυρίσματα μέχρι να κυριαρχήσουν. Αυτό οι αστοί το “ξεχνούν” ηθελημένα γιατί έχουν συμφέρον να βλέπουν τον καπιταλισμό ως το “τέλος της ιστορίας”.

“Ο”: Η προσφορά του Σοσιαλισμού είναι σε τεράστιο βαθμό άγνωστη στη νεολαία, ενώ στα σχολεία και τα πανεπιστήμια εκτοξεύονται τόνοι λάσπης εναντίον του. Μπορούμε να αναφέρουμε συνοπτικά τα σημαντικότερα επιτεύγματα των λαών των σοσιαλιστικών χωρών;

Κ.Π.: Η αποτίμηση της προσφοράς της σοσιαλιστικής οικοδόμησης θα πρέπει πάντα να γίνεται με αφετηρία το πού βρισκόταν η κοινωνία της τσαρικής Ρωσίας πριν από την Οκτωβριανή επανάσταση, τι έλυσε και το πώς το έλυσε η σοσιαλιστική οικοδόμηση σε αντίθεση με το καπιταλισμό. Έτσι έχουμε ως γεγονός ότι μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, τη δεκαετία του 1920-1930, η ΕΣΣΔ εκβιομηχανίστηκε. Αυτό από μόνο του ίσως να μη σήμαινε πολλά εάν δε συνοδευόταν από την κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, την εξάλειψη της ανεργίας, τη μαζική και ριζική βελτίωση του επιπέδου ζωής της εργατικής τάξης και των φτωχών λαϊκών στρωμάτων, εξασφαλίζοντας δικαιώματα που δεν είχαν ανεπτυγμένα καπιταλιστικά κράτη της εποχής.

Μεγάλη κατάκτηση ήταν η συγκρότηση του εργατικού κράτους της δικτατορίας του προλεταριάτου. Για πρώτη φορά στην ιστορία, η εξουσία στηριζόταν σε θεσμούς και όργανα γεννημένα μέσα στην επαναστατική πάλη, συγκροτημένα με βάση την παραγωγική μονάδα, στα οποία εκλέγονταν με άμεση ψηφοφορία ανακλητοί αντιπρόσωποι των εργαζομένων. Για πρώτη φορά οι παραγωγοί του πλούτου απέκτησαν πρωταγωνιστική θέση στη διαδικασία της λήψης των αποφάσεων, της άσκησης του ελέγχου. Χωρίς αυτές τις προϋποθέσεις η ΕΣΣΔ δε θα μπορούσε να αντιμετωπίσει τη ναζιστική ιμπεριαλιστική επέμβαση κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και να βγει νικήτρια. Ήταν επίσης σημαντικό ότι στη διάρκεια της σοσιαλιστικής οικοδόμησης έγιναν σημαντικά βήματα στη διαμόρφωση του νέου τύπου ανθρώπου, απελευθερωμένου από το άγχος και την ανασφάλεια της επιβίωσης, κομμουνιστή, συνειδητού οικοδόμου μιας νέας κοινωνίας. Ανεξάρτητα από το γεγονός ότι αυτά τα βήματα που έγιναν δεν κατάφεραν να κυριαρχήσουν ή να επιβιώσουν, το γεγονός είναι ένα, ότι «ο δρόμος ανοίχτηκε».

“Ο”: Το 18^ο Συνέδριο, μετά από μια πολύχρονη επεξεργασία, κατέληξε σε μια σειρά συμπεράσματα για τη σοσιαλιστική οικοδόμηση και τις ανατροπές με επίκεντρο την ΕΣΣΔ. Τι σημασία έχουν αυτά τα συμπεράσματα;

Κ.Π.: Η απόφαση του 18^ου Συνεδρίου του ΚΚΕ δεν έχει το βλέμμα στραμμένο στο παρελθόν, αλλά προς το μέλλον. Η ιστορία άλλωστε δε γυρίζει πίσω. Η αντίληψη του ΚΚΕ για το Σοσιαλισμό, αξιοποιώντας τα συμπεράσματα από τη σοσιαλιστική οικοδόμηση στην ΕΣΣΔ, που αποτέλεσε το μεγαλύτερο ιστορικό γεγονός του 20^ου αιώνα, παίρνει υπόψη της ότι η σοσιαλιστική οικοδόμηση στο μέλλον θα ξεκινήσει έχοντας ως αφετηρία ένα επίπεδο πιο ώριμων υλικών προϋποθέσεων σε σχέση με αυτές της Ρωσίας του 1917. Η αντίδραση του ταξικού αντιπάλου ήταν ενδεικτική για το γεγονός ότι προκάλεσε ανησυχία στα αστικά επιτελεία ότι το ΚΚΕ επιχείρησε και κατάφερε να βγάλει συμπεράσματα από τη σοσιαλιστική οικοδόμηση και την αντεπανάσταση, καθώς και από την ιστορία του και την ιστορία του Διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος τα οποία ενσωματώνει στη στρατηγική του. Ιδιαίτερα σήμερα που στο έδαφος της καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης αντικειμενικά η συζήτηση για το ποιος δρόμος ανάπτυξης, με ποια εξουσία μπαίνει στην ημερήσια διάταξη. Στις σημερινές συνθήκες είναι ανεκτή η κριτική σε φαινόμενα του καπιταλισμού από οπορτουνιστικές και αστικές δυνάμεις, δεν είναι όμως ανεκτή η γραμμή που προβάλλει την προοπτική ανατροπής του και η δράση που συμβάλλει στην ωρίμανση των εργατικών λαϊκών μαζών για αυτή την προοπτική. Γι’ αυτό το λόγο εντείνεται και η αντικομμουνιστική επίθεση και η αντισοσιαλιστική προπαγάνδα με σκοπό να τρομοκρατήσουν και να εκφοβίσουν ότι ο καπιταλισμός είναι μονόδρομος, ότι δεν υπάρχει άλλος δρόμος. Έχει λοιπόν ιδιαίτερα σήμερα μεγάλη σημασία η πλατιά προβολή στην εργατική τάξη, και ιδιαίτερα στους νέους και τις νέες που ανήκουν ή προέρχονται από αυτήν, της προγραμματικής αντίληψης του ΚΚΕ για το Σοσιαλισμό, για να αναζωογονηθεί η επαναστατική προοπτική.