Έκθεση ΔΝΤ για τα ασφαλιστικά συστήματα: "Να μην υποτιμηθεί ο κίνδυνος της μακροζωίας"

Αναδημοσίευση από Ναυτεμπορική

Ρήτρα προσδόκιμου ζωής και «αυτόματη συνταξιοδοτική αναπροσαρμογή», χωρίς συνεχείς διαβουλεύσεις με τα εμπλεκόμενα μέρη, προτείνει για τα ασφαλιστικά συστήματα, αλλά και γενικότερα τις δαπάνες γήρανσης του πληθυσμού, έκθεση του ΔΝΤ για μακροχρόνια διατηρησιμότητα των δημόσιων οικονομικών.

Η έκθεση του Οργανισμού για τη βιωσιμότητα των δημόσιων οικονομικών χτυπά το κώδωνα του κινδύνου για τις κυβερνήσεις, οι οποίες υποτιμούν σήμερα «τον κίνδυνο της μακροζωίας», όπως τον αναφέρει. Δηλαδή της απότομης αύξησης του προσδόκιμου της ηλικίας, η οποία, σε συνδυασμό με την υπογεννητικότητα, ασκεί τρομερές πιέσεις σε έλλειμμα και χρέος. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι στις αναπτυσσόμενες χώρες μια αύξηση του προσδόκιμου ζωής κατά δύο ή τρία χρόνια μπορεί να αυξήσει τις δαπάνες για υγεία και συντάξεις κατά 25% και κατά 50% στις ανεπτυγμένες.

Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι στις ΗΠΑ, όπου το ασφαλιστικό σύστημα δεν έχει παροχές ανάλογες με αυτές της Ευρώπης, η αύξηση του προσδόκιμου ζωής θα είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση των δαπανών για τη γήρανση του πληθυσμού κατά 9%.

Με αυτό το δεδομένο, η υπογεννητικότητα, σε συνδυασμό και με τη συνεχή αύξηση του προσδόκιμου ζωής, αποτελεί για το Ταμείο μια βραδυφλεγή βόμβα, όχι μόνο για το δημόσιο τομέα κάθε κράτους, αλλά και για τον ιδιωτικό, δεδομένου ότι επηρεάζεται σημαντικά το σύνολο της οικονομικής δραστηριότητας, από την αγορά εργασίας μέχρι και τις αγορές προϊόντων και υπηρεσιών.

Οι τρεις κατευθύνσεις

Ο Οργανισμός εκτιμά ότι τα μέτρα πολιτικής για την αντιμετώπιση της κατάστασης πρέπει να κινούνται προς τρεις κατευθύνσεις.

Πρώτα θα πρέπει οι κυβερνήσεις να αναθεωρήσουν, με βάση τα στοιχεία του προσδόκιμου ζωής, τα σχέδια για την παροχή συντάξεων και κοινωνικών παροχών.

Δεύτερον θα πρέπει εργοδότες, εργαζόμενοι και κράτος να συμφωνήσουν σε μια αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης, με βάση τα νέα δεδομένα. Αυτό μπορεί να γίνει με κάποια νομοθετική ρύθμιση ή με την οικιοθελή παράταση του εργασιακού βίου των σημερινών εργαζομένων, με την παροχή των κατάλληλων κινήτρων. Ενα άλλο βήμα που θεωρείται απαραίτητο, είναι η ενημέρωση όλων των μερών για τον κίνδυνο της μακροζωίας.

Ετσι, τονίζεται ότι θα υπάρξει μια ευελιξία σε ό,τι αφορά το ύψος των συντάξεων ή των παροχών, αλλά και των εισφορών ασφάλισης από εργοδότες και εργαζομένους.

Το τρίτο μέρος της προσέγγισης είναι ο επιμερισμός του κινδύνου από την αύξηση του προσδόκιμου και τη γήρανση του πληθυσμού. Σύμφωνα με το Ταμείο, θα πρέπει να υπάρξει ενεργός συμμετοχή και του ιδιωτικού τομέα, ώστε τα κράτη να έχουν τις δυνατότητες να αντιμετωπίσουν τις επιπλέον δαπάνες.

Η έκθεση ξεκαθαρίζει, παρ' όλα αυτά, ότι οι προσπάθειες που θα γίνουν, δεν θα έχουν άμεσο αποτέλεσμα στα δημόσια οικονομικά της κάθε χώρας που θα μπει σε μια τέτοια διαδικασία. Τονίζεται όμως ότι, όσο πιο αργά ξεκινήσουν τέτοιες προσπάθειες, τόσο πιο επίπονες και μακροχρόνιες θα αποδειχθούν, μέχρι να παρουσιάσουν ένα αποτέλεσμα.

Σε μια αναλυτική παρουσίαση, η οποία εξετάζει εργασίες για το θέμα, που έγιναν σε διάφορες χώρες του κόσμου, οι επιπτώσεις του κινδύνου της μακροζωίας εντοπίζονται σε τρεις βασικές παραμέτρους της δημόσιας και ιδιωτικής οικονομίας:

Στα δημοσιονομικά

Η πρώτη επίπτωση στα δημοσιονομικά είναι οι δαπάνες, καθώς οι κρατικοί προϋπολογισμοί πρέπει να αυξηθούν σημαντικά, με ανάλογες περικοπές που θα γίνουν σε άλλους τομείς εποπτείας του Δημοσίου. Η αύξηση του δημόσιου ελλείμματος, λόγω της μείωσης της δημόσιας αποταμίευσης, μπορεί να βάλει τα δημοσιονομικά στοιχεία σε επικίνδυνη τροχιά. Η κατάσταση αυτή θα επηρεάσει και το ισοζύγιο πληρωμών της χώρας, η οποία πάσχει από τη γήρανση του πληθυσμού.

Από την άλλη μεριά, η μείωση του πλεονάσματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών μπορεί σε κάποιες περιπτώσεις, όπως η Κίνα και η Ιαπωνία, να βελτιώσει και την απόδοση της διεθνούς οικονομίας. Η γήρανση του πληθυσμού μοιραία θα μειώσει το εργατικό δυναμικό ειδικευμένο και ανειδίκευτο.

Η ενθάρρυνση της μετανάστευσης και η αύξηση του χρόνου εργασίας μπορούν, σύμφωνα με το ΔΝΤ, να μειώσουν τις συνέπειες του φαινομένου. Η υψηλότερη επένδυση του κεφαλαίου εργασίας θα μειώσει την απόδοση και των ιδιωτικών επενδύσεων. Η στροφή των γηραιότερων στην κατανάλωση περισσότερων υπηρεσιών και λιγότερο στην κατανάλωση κεφαλαιουχικών προϊόντων μπορεί να οδηγήσει σταδιακά σε μείωση της παραγωγικότητας του συνόλου της οικονομίας.

Κινητές αξίες

Σύμφωνα με το ΔΝΤ, η γήρανση του πληθυσμού θα μειώσει τις τοποθετήσεις σε επενδυτικά προϊόντα υψηλού ρίσκου, αυξάνοντας τις τιμές στα λεγόμενα ασφαλή καταφύγια, όπως τα ομόλογα και οι καταθέσεις.

Οι μεγαλύτεροι άνθρωποι έχουν την τάση για ασφαλέστερες τοποθετήσεις, κάτι που θα οδηγήσει σε αύξηση των τιμών των ασφαλών καταφυγίων, όπως είναι οι καταθέσεις (με τη μορφή μικρότερων επιτοκίων) ομολόγων και repos, και σημαντική μείωση των τιμών μετοχών, αμοιβαίων κεφαλαίων και παραγώγων προϊόντων.

Αυτό βέβαια θα οδηγήσει την επενδυτική κοινότητα να επενδύσει πιο επιθετικά στα χαμηλότερης τιμής προϊόντα υψηλού ρίσκου. Αλλο ένα κακό της γήρανσης του πληθυσμού είναι η όλο και μικρότερη ανάγκη για στέγαση και εξ αυτού οι πιέσεις προς τα κάτω των τιμών των ακινήτων, τα οποία, επειδή θα ξεπεράσουν την ισορροπία προσφοράς - ζήτησης, θα αρχίσουν να συρρικνώνονται ως αγορά. Επίσης, τα προβλήματα υγείας μπορεί να οδηγήσουν ακόμη και σε τάσεις αποπληθωρισμού.

Τράπεζες

Μια ακόμη συνέπεια της γήρανσης του πληθυσμού εντοπίζεται και στα προβλήματα που αναμένεται να δημιουργηθούν στο μοντέλο πωλήσεων που έχουν σήμερα οι εμπορικές τράπεζες. Με βάση τα σημερινά δεδομένα, τα προϊόντα που προσφέρουν, διατρέχουν έναν ολόκληρο κύκλο ζωής των πελατών τους.

Με άλλα λόγια, από τις μικρές ηλικίες οι πελάτες τους δανείζονται για να καλύψουν ανάγκες εκπαίδευσης και στέγασης και άλλες καταναλωτικές ανάγκες και, στη μεγαλύτερη ηλικία, αποπληρώνουν τα δάνειά τους. Με όλο και λιγότερους νέους πελάτες να ζητούν δάνεια, θα πρέπει να υπάρξει μια συνολική αλλαγή του μοντέλου εργασίας των εμπορικών τραπεζών.

Επενδύσεις

Στις επενδύσεις, η αύξηση του γηρασμένου πληθυσμού μειώνει το ποσοστό αναπλήρωσης της δαπάνης για δημόσιες επενδύσεις. Με άλλα λόγια, η σταδιακή μείωση του πληθυσμού κάνει λιγότερα αποδοτικά έργα που αφορούν σχολικές υποδομές, δρόμους, γέφυρες, ηλεκτρικά δίκτυα, των οποίων η χρήση μειώνεται σταδιακά.

Οι μεγαλύτεροι άνθρωποι, σύμφωνα με υπόδειγμα που υπάρχει από την Ιταλία, μετατοπίζουν την κατανάλωσή τους από τις διεθνώς ανταγωνιστικές στις μη ανταγωνιστικές υπηρεσίες, με αποτέλεσμα την επιδείνωση της επενδυτικής θέσης της χώρας. Στον τομέα των αποταμιεύσεων, οι μεγαλύτεροι άνθρωποι έχουν την τάση να ρευστοποιούν τις αποταμιεύσεις τους.

Στενός έλεγχος χωρίς διαπραγμάτευση

Το ΔΝΤ θέτει σε πρώτο πλάνο την ανάγκη όλα τα κράτη, ανεπτυγμένα ή μη, να συνειδητοποιήσουν το μέγεθος και την ένταση του συγκεκριμένου προβλήματος.

Στο επίπεδο της αντιμετώπισης, τονίζει ότι τα κράτη, που έχουν ήδη πρόβλημα γήρανσης του πληθυσμού, θα πρέπει, ούτε λίγο ούτε πολύ, να αυτοματοποιήσουν την προσαρμογή των παραμέτρων του συστήματος (ύψος συντάξεων- χρόνια εργασίας), αλλά και τη χρηματοδότηση των παραμέτρων του συστήματος (ύψος εισφορών από εργοδότες και εργαζομένους), χωρίς πολλές διαπραγματεύσεις.

Να καταστήσουν δηλαδή μια σειρά από δείκτες, οι οποίοι θα προσαρμόζουν αυτόματα τις συντεταγμένες του ασφαλιστικού συστήματος σε κάθε δεδομένη χρονική περίοδο, χωρίς τις διαπραγματεύσεις που προκαλούν τριβές και υπαναχωρήσεις λόγω του πολιτικού κόστους.

Αν το πρόβλημα δεν αντιμετωπιστεί άμεσα, όμως, είναι πιθανόν οι δαπάνες για τη γήρανση του πληθυσμού να αυξάνουν, σε κάποιες περιπτώσεις, τις δαπάνες για υγεία, ασφάλιση και κοινωνικά επιδόματα κατά 1-2% του ΑΕΠ το χρόνο.

Σε πρώτη φάση, το ΔΝΤ προτείνει στις κυβερνήσεις να παρακολουθούν στενά το φαινόμενο της γήρανσης του πληθυσμού. Να έχουν συνεχή επικαιροποίηση για το προσδόκιμο ζωής και τις μεταβολές του, την κατάσταση των ασφαλιστικών ταμείων, τα οποία θα πρέπει να έχουν απολύτως διαφανή δημοσιονομική διαχείριση και την αύξηση και τη σοβαρότητα ασθενειών που πλήττουν κυρίως την τρίτη ηλικία (όπως η νόσος Altzheimer), που μπορεί να καταλήξουν στο θάνατο, αλλά έπειτα από κάποια χρόνια, και απαιτούν υψηλές δαπάνες αντιμετώπισης.

Παράλληλα, θα πρέπει να ελέγχεται με πολλή συνέπεια η πορεία των τιμών των φαρμάκων, των ιατρικών εξετάσεων, αλλά και των αναλώσιμων της υγείας. Επίσης, προτείνεται η επεξεργασία μοντέλων για την αγορά, ώστε να υπάρχουν παράγοντες αντιστάθμισης των κινδύνων της γήρανσης του πληθυσμού.

Μάλιστα, αναφέρεται και η σκέψη που κάνουν κάποιες χώρες για την έκδοση ειδικών ομολόγων για την κάλυψη των δαπανών γήρανσης του πληθυσμού (ομολόγων του κινδύνου μακροζωίας).
ΤΑΣΟΣ ΔΑΣΟΠΟΥΛΟΣ - tdas@nafemporiki.gr